Een beekdal van allure

In de Midi-Pyrénées in Zuid-Frankrijk, (in) een heuvelachtig gebied ca. 25 km ten zuidoosten van de provincieplaats Villefranche-de-Rouergue in het département Aveyron, ligt het stroomgebied van de beek de Liort. De Liort is ca. 15 km lang en ontstaat uit een bron bij Rieupeyroux en mondt uit in de Lézert, die weer uitkomt in de Viaur.Via de Aveyron en de Lot en de Garonne stroomt het beekwater in de Atlantische Oceaan.

Lommerrijk onderdeel van de Liort-beek, een natuurparel in Zuid-Frankrijk.

De Liort heeft – zeker in vergelijk met Nederlandse beekdalen – veel natuurwaarden. De beek ligt in redelijk behouden oud cultuurlandschap van akkers, weiden, bossen en dorpen. Veeteelt (vleesrunderen) en akkerbouw behoren tot de voornaamste agrarische activiteiten, in mindere mate bosbouw. Ondanks de relatief extensieve bedrijvigheid in de regio in vergelijking met de Nederlandse situatie, en ontvolking, treden er volgens de Nederlander Herman Rol belangrijke veranderingen op, die een zekere negatieve milieudruk uitoefenen op het natuurleven van de beek. Herman runt sinds begin jaren ‘80 de ecologische camping Moulin de Liort bij het dorp La Salvetat-Peyrales, en zet zich daarnaast met zijn vrouw Annemarie in voor behoud van de natuurlijke beek met de stichting Les Amis du Moulin de Liort.

Erwin van Maanen van EcoNatura sprak met Herman over zijn visie op natuurbehoud van de beek en deed een verkenning van de natuurwaarden van het gebied – in bijzonder het zoogdierleven  – tijdens vakantieverblijf van 1,5 week op de natuurcamping. Eerder deden Wouter Helmer (Stichting Ark), Jinze Noordijk en anderen natuuronderzoek van het beekdal, met accent op het planten- en insectenleven.

Het vrouwtje van de bosbeekjuffer

Kenschets van een ‘wild’ beeklandschap

De Liort loopt slingerend door een diep glooiend dal, redelijk zichtbaar verdeeld in brongebied en boven-, midden- en benedenloop. In dynamische en geomorphologische zin is de beek interessant en divers. Er zijn zowel rustige als snelle stroomdelen, zoals poelen en kleine watervallen. De typische S-loop van de beek is geprononceerd, ook terug te vinden in interne structuren. Op de redelijk stijle – lees ook gradiëntrijke – flanken van het beekdal met hun afwisselend humusrijke en tamelijk zure gronden met rotspartijen (amorf sediment), staan vochtige en overwegend dichte loofbossen. Deze vormen plaatselijk een echte wildernis. De hellingbossen zijn echter onderhevig aan een eeuwenoud regime van terugzet en successie, veroorzaakt door bosbouw en andere menselijke activiteiten langs de beek, zoals beweiding, wasserijen en watermolens. Soms zorgt de natuur zelf voor een uitzonderlijke dynamiek in de beek, bijvoorbeeld door wolkbreuken, overstroming en windinslag (zie navolgend actueel voorbeeld). De Liort is dus nog een ‘wilde beek’ te noemen.

De hellingbossen liggen in de sfeer van humide Sub-Atlantische en Midden-Europese wintereikenbossen of eiken-haagbeukenbossen, met o.a. zomereiken en (haag)beuken en een zeer goed ontwikkelde kruidlaag met diverse plantensoorten. Op veel plaatsen nemen tamme kastanjes de overhand. Op de oevers van de beek staan vooral essen en elzen. Als kamertjes verscholen liggen er bronweitjes, die extensief worden begraasd. Tussendoor verspreid liggen stroken monoculturen van naaldhout (Douglasspar), voor of van de houtindustrie. Die heeft volgens Herman maar weinig empathie voor de ecologie van het gebied. Naaldhoutpercelen zijn niet goed voor een beekdal in verband met verzuring en verminderde waterretentie, waardoor afspoeling en erosie wordt verhevigd. Op open, droge en zonnig geëxponeerde plaatsen hoog in het beekdal, meestal in de hoger gelegen marges van weilanden, groeit heidevegetatie en schraalgrasland met o.a. struikheide, brem en gaspeldoorn.

Dierenleven in een notendop

Het beekdal van de Liort, waarvan een deel Natura 2000-status heeft, kent naast een rijk plantenleven ook een divers dierenleven; de biodiversiteit binnen het betrekkelijk kleine gebied van het stroomdal – los van het kleinschalige heuvellandschap rondom – is ‘hoog’ te noemen. De natuurlijke rijkdom staat voor een groot deel beschreven of opgesomd in een inventarisatieverslag van Helmer & Te Pas (1989), afstudeerscriptie van Jinze Noordijk (2002), die in 2007 ook een aanvullende inventarisatie uitvoerde.

Koningspage

Bijzonder is dat Rudolf Hengel (2009) er maar liefst 47 mierensoorten ving, terwijl voor de Aveyron maar 23 soorten bekend waren. Verder is het beekdal soortenrijk aan sprinkhanen & krekels, dag- en nachtvlinders en libellen. In de zomer zijn van de vlinders bijvoorbeeld kolibrievlinder, blauwe ijsvogelvlinder, kleine parelmoervlinder, aardbeivlinder, keizersmantel en koningspage, algemene en opvallende verschijningen op de vlinderstruiken verspreid over de camping. Van de libellen en waterjuffers zie je over en langs de beek veel gewone bronlibel, schemerlibel, kleine tanglibel en bosbeekjuffer. Van bijvoorbeeld een andere groep insecten, de kevers, komt het in Nederland zeldzame vliegend hert regelmatig voor. Weer een andere bijzondere maar zeldzaam geworden ongewervelde die er voorkomt, namelijk de zoetwaterkreeft Austropotomobius pallipes, valt onder bescherming van de Habitatrichtlijn.

In vakantiesfeer is in juli 2012 door Erwin van Maanen van EcoNatura naar de natuur van het beekdal gekeken, met nadruk op verkenning van het minder bekende zoogdierleven van het gebied, waaronder de genetkat.

Een genetkat liet zich maar even zien voor een cameraval in het beekdal van de Liort, op 29 juli 2012. (Fleeting image of a Common Genet Genetta genetta in the Liort stream valley, Aveyron, France, 29 July 2012).

Bijzonderheden die aanvullend op de indrukwekkende lijst planten en dieren op het terrein van de Amis met de (recreatieve) verkenning zijn bevestigd, zijn de boommarter en de genetkat (→ zie vorig bericht), naast andere bekende roofdieren zoals das (meerdere burchten in de omgeving; vastlegging met cameraval; en een zichtwaarneming), steenmarter, wezel, hermelijn en vos. Er loopt een dassenwissel over de camping. Het voorkomen van genetkat en boommarter in de regio was al wel bekend. Herman had ze zelf nog niet in de regio waargenomen en er staat een vraagteken bij de genetkat in de soortenlijst in het verslag van Noordijk (2002). De aanwezigheid van de genetkat was al wel door de jachtopziener bevestigd. De wilde kat komt er mogelijk ook voor. Soms volgt een otter de beek stroomopwaarts vanuit de rivier Lézert. Het is nog wachten op grote roofdieren zoals de wolf en lynx. De wolf is volgens zeggen al wel in de Noord-Aveyron gesignaleerd. Of deze zich in het gebied zal of van de conservatieve boeren mag vestigen is maar de vraag. Van de andere zoogdieren komen o.a. de ree, haas, wild zwijn, eekhoorn, eikelmuis en relmuis, egel en enkele soorten vleermuizen voor. In het huis van Herman zit een kolonie gewone dwergvleermuizen en in zijn kelder leven Kleine hoefijzerneusvleemuizen. De LPO stelde tijdens het vleermuisonderzoek  op 1 augustus 2012 met mistnetten de volgende vleermuizen in het gebied vast: gewone dwergvleermuis, grijze grootoorvleermuis, Myotis alcathoe, mopsvleermuis en watervleermuis. Het zoogdierleven van het Liort-beekdal verdient echter nog uitgebreider onderzoek.

Verder is de herpetofauna voor zo’n klein Europees natuurgebied bijzonder divers, met o.a. vastgesteld de vroedmeesterpad, vuursalamander, marmersalamander, vinpootsalamander, smaragdhagedis, muurhagedis, hazelworm, geelgroene toornslang, adderringslang, gladde slang, esculaapslang, ringslang en de adder.

De volgende vogelsoorten werden tijdens de verkenning in de directe omgeving van Camping Moulin de Liort waargenomen en geven een indruk van een redelijk bijzondere avifauna: wespendief (meerdere overtrekkend en een paartje broedend in het dal), havik, sperwer, buizerd, rode wouw, dwergarend, slangenarend, bosuil, steenuil, grote bonte specht, groene specht, ijsvogel, waterspreeuw, grote gele kwikstaart, boomkruiper, boomklever, roodborsttapuit, paapje, grauwe gors, geelgors, cirlgors, grauwe klauwier en raaf.

Enkele bijzondere en kleurrijke soorten van het Liort-beekdal. links → rechts en boven→beneden: kolibrievlinder, juveniele adderingslang met visprooi, gewone bronlibel, blauwe ijsvogelvlinder, geelgroene toornslang en kleine parelmoervlinder.

Behoud van het natuurlijke beekdal

De stichting Les Amis du Moulin de Liort zet zich in voor ecologisch gebruik en beheer van het beekdal. Volgens Herman Rol heeft de natuur van het beekdal en het oude cultuurlandschap er omheen te lijden onder enerzijds verwaarlozing van landschappelijke en cultuurelementen en anderzijds intensivering door bepaalde activiteiten zoals opschaling en modernisering van bosbouw, landbouw en veeteelt. Volgens Herman kan de ecologie van het beekdal beter beschermt en versterkt worden door consolidatie van de flanken en veiligstellen van kwetsbare hoger geleden gebieden; bovenstrooms beginnend. De Stichting heeft al 11 ha. van het beekdal in bezit en beheer. Het ligt voor de hand om meer percelen aan te kopen, nu nog in handen van merendeels oude boeren. Maar de aankoop van gronden voor natuur wordt in Frankrijk bemoeilijkt door bureaucratie, regelgeving en soms argwaan tegen ‘outsiders’.

Daarnaast worden andere grondeigenaren gemotiveerd om mee te doen aan natuur- en landschapsbeheer op hun land, onder meer met de aanleg en instandhouding van landschapselementen zoals bosjes, poelen en heggen. Dit is volgens Herman ook geen sinecure in een trotse Franse cultuur. Positief is de samenwerking met de LPO (Ligue pour la Protection des Oiseaux), een grote natuurbeschermingsorganisatie. Deze doet onderzoek naar vogels en ander dierenleven op het terrein, waaronder vleermuisonderzoek .

De Amis zitten momenteel verlegen om middelen voor verdere aankoop van gronden langs de beek, maar vooral geld voor landschapsonderhoud op korte termijn. Herman onderneemt nog steeds verwoede pogingen bij de Franse autoriteiten om het beekdal de status Réserve Naturelle Régionale (RNR) te laten gunnen. Het beekdal biedt immers belangrijke natuurreferenties, ook voor andere, vaak meer gedegradeerde beek-ecosystemen in Europa. Wellicht zien de autoriteiten de noodzaak niet, omdat er ‘nog zo veel’ van zulke pareltjes in Frankrijk liggen.

Heuvellandschap van de Aveyron in de Midi-Pyrénées, Zuid-Frankrijk.

Er is tevens dringend mankracht nodig voor de aanleg en het onderhouden van poelen en andere landschapselementen zoals houtwallen en heggen, evenals het herstel van schrale bloem- en vlinderrijke graslanden en de aanleg of herstel van faunavoorzieningen, zoals vleermuisverblijven. Wie de Amis willen helpen met beheerwerkzaamheden kan contact opnemen met Herman Rol. Of steun de Stichting.

Leden van de Franse natuurorganisatie LPO vangen een grijze grootoorvleermuis in het beekdal van de Liort (1 augustus 2012).

Natuurgeweld

Dat de natuur soms zelf parten speelt werd duidelijk tijdens het verblijf. Op 5 augustus brak een zware hagelbui los; met hagelstenen ‘zo groot als biljartballen’ (zie navolgend filmpje). Op de camping bracht het noodweer veel schade aan auto’s en tenten toe. Sommige vakantiegangers moesten abrupt naar huis. Ook de dakramen van het huis en de moestuin van de familie Rol moesten het ontgelden. De ravage in de bossen en velden was enorm, met bomen grotendeels gestript van hun blad en her en der lagen versufte en dode vogels. Maisvelden waren plat geslagen. Het beekwater steeg even heel snel en werd gestuwd door ophoping van takken en blad. Kort daarop was het bijzonder stil in het dal; ook het dierenleven had te lijden. Maar de de natuur veert snel terug, en na enkele dagen verschenen er weer vlinders, libellen en vogels. Volgens Herman zijn de fruitbomen enkele weken later weer opnieuw gaan bloeien, en de essen en vlier hebben nieuw blad gevormd; een merkwaardig fenomeen. Wat de impact op het leven van beek-ecosysteem voor volgend jaar is laat zich raden.

Met dank aan:

Herman Rol van stichting Les Amis du Moulin de Liort.

Boven: Wilde zwijnen zijn onzichtbaar aanwezig in het beekdal.

Boven: De hagelstorm in het beekdal van de Liort richtte op 5 augustus een aanzienlijke ravage aan.

→ Van beek naar rivier (La Cèze)