Gevlekte elegantie

De genetkat (Genetta genetta) is een gracieus bewegend roofdier. Deze mesocarnivoor komt in Europa voor in Spanje, Portugal en in Zuid-Frankrijk. Het dier leeft bij voorkeur in warmere streken met dichte (helling)vegetatie en rotsachtig terrein. In mediterraan Frankrijk is dichte en doornige Garrigue-vegetatie met een zeker aanbod oude holtebomen, zoals steeneiken, favoriet. Dagrustplaatsen liggen ook tussen rotsen en in oude vervallen gebouwen. De soort is er tot dusver nog het meest frequent in rivier- of beekdalen aangetroffen, zodat de nabijheid van water een doorslaggevende habitatfactor lijkt te zijn. (→ meer over habitatkeuze van de genetkat).

De gevlekte genetkat is ongeveer iets groter dan de eveneens ranke boom- of steenmarter, maar is lid van de Civetkatachtigen (Viverridae). De soort leeft vooral solitair en mannetjes kunnen grote territoria beslaan. De genetkat heeft geen vast voorplantingsseizoen, maar 2-3 nieuwe dieren worden in Europa – net als bij marters – rond april geboren.

Genetkatten werden vroeger als uitstekende huis- en jachtdieren (tegen muizen en ratten) gehouden. De soort is dan ook waarschijnlijk 1000-1500 jaar door mensen uit het oorspronkelijk leefgebied in Noordwest-Afrika (Maghreb) naar Zuidwest-Europa gebracht, en mogelijk in de Middeleeuwen als huisdier in Frankrijk geïntroduceerd, waar de soort thans als genaturaliseerd wordt beschouwd en beschermd is.

De geheel nachtactieve genetkat jaagt op kleine zoogdieren (vooral knaagdieren), vogels, amfibieën & reptielen en ongewervelden (kreeftachtigen, spinnen en insecten), en vult zijn dieet in de zomer aan met plantaardig voedsel, zoals vijgen (→ voedselstudie). → Meer informatie over de genetkat (referentie 1; referentie 2).

De genetkat breidt zich momenteel verder oostwaarts (de Rhône vormt een barrière) via rivier-corridors in Zuid-Frankrijk uit, mogelijk ook noordwaarts in verband met klimaatverandering.

Boven: een mannetje boommarter Martes martes in de Liort beekvallei, Aveyron. (Cameratrapping of a male Pine marten Martes martes in the Liort stream valley near Villefranche-de Rouergue in southern France)

Heimelijk nachtdier

Erwin van Maanen en Fokko Bilijam (Projectgroep Marteronderzoek IJsselvallei) gingen tijdens hun vakantie op zoek naar de genetkat in twee gebieden in Zuid Frankrijk, namelijk in Departement Aveyron in de Midi-Pyrénées en in het zuidoostelijker en warmere gebied van Departement Gard. Het eerste onderzoek van 1,5 week vond plaats in de valleien van Rivier de Aveyron (nabij de plaats Rignac) en de beek Liort (nabij Villefranche-de Rouergue). Het is een heuvelachtig gebied met een redelijk behouden eertijds en kleinschalig cultuurlandschap, rijk geschakeerd met  vochtige loofbossen, weiden, akkers en oude (middeleeuwse) dorpen. Er werd geopereerd vanuit twee Nederlandse campings: de “pareltjes” Camping Fans en Camping Moulin de Liort.

Habitat van de genetkat langs de rivier de La Cèze in de Gard, Zuid Frankrijk. Het dier leeft er bij voorkeur in dichte bossen of Garrigue-vegetatie (rechterfoto) op rotsachtig terrein in rivier- en beekdalen. (Habitat of the Genet Genetta genetta along the river La Cèze, north of Avignon in southern France)

Het tweede deel van het onderzoek (1,5 week) vond plaats zuidelijker vanuit Camping Les Libellules langs de rivier La Cèze bij de plaats Goudargues, ten noorden van Avignon. Het terrein bestaat hier uit heuvels en uitgesleten kalkstenen valleien met dichte vegetatie (Garrigue) met doornige struiken en bomen. Het landschap is verder samengesteld uit akkers, wijngaarden en dorpen. In volgende rapportages wordt meer aandacht besteed aan de ecologie van de beek Le Liort en de rivier La Cèze.

Eerste fotoval-opname van een genetkat (Genetta genetta) bij een drinkpoel in dichte Garrigue op de oever van rivier de La Cèze, vlakbij Camping Les Libellules. Zie de latere opname van een andere genetkat aan de overzijde van de rivier in het filmpje beneden. (Cameratrapping of a Common Genet along the river La Cèze)

Werkwijze

Acht cameravallen zijn ingezet om het zoogdierleven in de bovenbeschreven gebieden te verkennen, maar vooral om de genetkat te “fotovangen”. De camera’s en lokstations werden strategisch op verschillende plaatsen uitgezet en gerouleerd; o.a. langs dierwissels, bij drinkpoeltjes en bij uittreedplaatsen op de oever. Tevens zijn drie camera’s van de acht camera’s enkele dagen uitgezet in een hoger gelegen beschermd natuurgebied (kalkplateau van Gorges de l’Ardeche) met zeer dichte Garrigue nabij de plaats Barjac in de Zuid-Ardèche.

Boven: Genetkat bezoekt ’s nachts voorzichtig een lokstation met sardines op een zandige oever van de rivier La Cèze, 11 augustus 2012. (Common Genet cautiously visits a cameratrap-station with sardines as bait on a sandy bank of river La Cèze).

Resultaten en discussie

In de Aveyron werden langs de beek Liort de volgende zoogdieren vastgelegd: 3 boommarters, 1 steenmarter, 1 das, 1 genetkat, 1 wild zwijn en 1 ree. Het beeld van de genetkat was vluchtig, maar toch bruikbaar voor een betrouwbare determinatie (→ zie foto in navolgend artikel over beek Le Liort). Langs de rivier de Aveyron werd een steenmarter vluchtig vastgelegd . Op de oevers van de rivier La Cèze zijn uiteindelijk overtuigende beelden van 2 verschillende genetkatten verkregen, samen met beelden van 2 vossen, 3 dassen, een familie steenmarters, 1 verwilderde kat, 1 ree, enkele wilde zwijnen, beverratten (exoten!), veel gewone bosmuizen en een eekhoorn. Dat de dassen zich in de wijnstreek laven aan de rijpe druiven was goed te zien aan de vele uitwerpselen met onverteerde druivenschillen. In Gorges de l’Ardeche kwamen in dichte Garrigue slechts 2 vossen, 3 steenmarters en een troep wilde zwijnen in beeld.

Latrine van een genetkat, waarin een divers zomerdieet (muizen en vruchten/bessen) valt te zien. (Typical latrine of a Common Genet with a cumulative deposit of scats showing a variety of food stuff (mice and fruits/berries)  found near de river Cèze).

Tevens werd een latrine van een genetkat in het gebied van de rivier La Cèze gevonden, typisch een berg grote langwerpige keutels op een markante plek in het veld (zie bovenstaande foto), zoals voor genetkatten als kenmerkend wordt beschreven (→ meer informatie). Campingbaas Erwin van Les Libellules vond eerder twee dode genetkatten op zijn terrein. De soort was toen niet bekend bij lokale autoriteiten of natuurkenners.

Bijvangsten aan de rivier La Cèze.: van links naar rechts een familie steenmarter (Martes foina), een das (Meles meles) en een juveniele vos (Vulpes vulpes).

Net als boommarter en steenmarter in Nederland, kunnen de steenmarter, boommarter en genetkat in Zuid-Frankrijk, drie mesocarnivoren met een vergelijkbare leefwijze (o.a. gebruik van holtebomen en rotsholen als dagrustplaatsne) en voedselkeuze, blijkbaar goed samenleven en concurrentie te vermijden door ieder op een bepaalde voedselbron te concentreren, terwijl er ook duidelijke overlap is in voedselkeuze (→ lees meer). Een voedselrijkdom is echter waarschijnlijk bepalend voor de mate van concurrentie. Ontmoetingen tussen marters en de genetkat gebeuren wel op gespannen voet (zie filmpje onder).

Boven: Ontmoeting tussen een boommarter en genetkat in Spanje (Bron: El show de Ángel)

Het onderzoek geeft enigszins aan dat genetkatten inderdaad een verbondenheid hebben met dichte oevervegetatie in warme of semi-aride gebieden van Zuid-Frankrijk, maar ook in meer gematigde en opener hellingbossen zoals in de Aveyron voor komt. Ondanks de beperkte waarnemingen is de soort in Zuid-Frankrijk waarschijnlijk een redelijk algemeen voorkomende maar enigszins habitatkritische soort, die door zijn heimelijke leefwijze gemakkelijk over het hoofd kan worden gezien.

Volgens Erwin zijn er langs de Cèze vlakbij Bagnols sur Cèze – benedenstrooms voorbij het drukke kanotraject waarin dit onderzoek plaatsvond – ook ottersporen gerapporteerd door Franse onderzoekers. In het huidige onderzoek zijn echter geen aanwijzingen (o.a. spraints) voor otters gevonden. Er was dusdanig veel zomerrecreatie op en langs de rivier (zwemmers en kanovaarders), dat otters het gebied mogelijk tijdens de zomermaanden mijden, ondanks de natuurlijke en gevarieerde oevers, visrijkdom en het heldere rivierwater. In de rivier werden ’s nachts wel bevers gezien en gehoord, soms samen met families beverratten. Verder foerageerde er tientallen watervleermuizen, cirkelend vlak over de waterspiegel. We zagen de vleermuizen op spectaculaire wijze nachtvlinders en op één avond buitelend door de lucht zwermende haften vangen. Op de oever werd ‘s nachts slechts één keer een relmuis of zevenslaper gehoord, een luidruchtig nachtdiertje dat je normaliter veelvuldig in bossen, oude gebouwen en fruitgaarden in Frankrijk kan aantreffen. Eikelmuizen troffen we niet aan.

Boven: opname van een das langs de beek van de Liort, Aveyron. (Cameratrapping of a Badger Meles meles in the Liort stream valley near Villefranche-de Rouergue in southern France)

Met dank aan:

Herman Rol van Camping Moulin de Liort en stichting Les Amis du Moulin de Liort en Erwin van Camping Les Libellules.